Budowa piersi
Pierś jest organem parzystym, gruczołowym, którego głównym zadaniem jest produkowanie pokarmu. Organ ten składa się z tkanki łącznej podporowej, tłuszczowej oraz tkanki gruczołowej. Każda pierś zbudowana jest z płatów, które to dzielą się na płaciki zawierające małe, gruczołowate zbiorniczki. To właśnie w nich, w okresie karmienia piersią produkowany jest pokarm, czyli mleko. Poprzez połączenie zbiorniczków gruczołowych specjalnymi przewodami, pokarm dostaje się do brodawki sutkowej, która znajduje się na zewnątrz. Brodawka położona jest w centralnym punkcie piersi i zwykle ma ciemniejsze zabarwienie niż cały organ.
Piersi kobiet różnią się od siebie wielkością, kształtem, spoistością. Rzadko zdarza się, aby piersi miały tę samą wielkość u jednej kobiety. Co więcej, na ich wygląd i kształt duży wpływ ma faza cyklu menstruacyjnego.
Epidemiologia i etiologia raka piersi
Nowotwory piersi to bezwzględnie największy problem krajów rozwiniętych, jak również narastający problem krajów rozwijających się. Tylko w krajach Unii Europejskiej co 2 minuty u jakiejś kobiety zostaje wykryty rak piersi. Co 6 minut jedna z tych kobiet umiera. Dane te są przerażające. Jest to drugi, po raku płuc, najczęściej występujący nowotwór na świecie. Według Krajowego Rejestru Nowotworów liczba zachorowań na raka piersi w Polsce w 2010 roku wynosiła 16 tysięcy. Co roku prawie połowa chorych przegrywa walkę z nowotworem. W ciągu ostatnich trzech dekad zachorowalność na nowotwory złośliwe w naszym kraju wzrosła ponad 2-krotnie. Nowotwory złośliwe piersi stanowią 13% zgonów nowotworowych wśród kobiet naszego kraju.
Przyczyny raka piersi
Przyczyny powstawania raka piersi są nadal niestety nieznane, jednak zidentyfikowano wiele czynników, które zwiększają ryzyko jego występowania. Pierwszym i głównym czynnikiem jest płeć. Pomimo, że rak piersi kojarzony jest głównie, a czasem wyłącznie z kobietami i wśród nich występuje najczęściej, to jednak nie wolno zapominać, że jedno na sto zachorowań na tego typu nowotwór występuje u mężczyzn. Najistotniejszym jednak czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowalności jest wiek. Ryzyko to u obu płci wzrasta wraz z wiekiem, co równocześnie nie wyklucza możliwości zachorowania w młodym wieku. Jednak większość zachorowań (ok. 80 %) zanotowano u kobiet powyżej 50 roku życia.
Około 5-10 % zachorowań na raka piersi ma charakter genetyczny. Pozostałe natomiast są wynikiem samorzutnej mutacji genów na przełomie całego życia. Dlatego prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi, wzrasta wraz z liczbą najbliższych krewnych (matka, córka, siostra) chorujących na ten nowotwór. Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowalności jest czynnik reprodukcyjny. Nie bez znaczenia bowiem jest wiek pierwszej ciąży. Kobiety, które swoje pierwsze dziecko urodziły po 30 roku życia są narażone dwa razy bardziej na chorobę niż te, które swoją pierwszą ciążę przeżyły przed 20 rokiem życia. Do powstania raka piersi może przyczynić się również stosowanie antykoncepcji doustnej oraz hormonalnej terapii zastępczej. Nie bez znaczenia ma również styl życia, jaki prowadzimy. Zbyt mała ilość ruchu, nadwaga, zbyt duża ilość spożywanych tłuszczy, jak również nadmierna ilość alkoholu mogą mieć związek ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi. Ponadto każda kobieta powinna być czujna w sytuacji, gdy w przeszłości chorowała już na raka piersi, raka jajnika oraz raka trzonu macicy.
Objawy raka piersi
Objawy raka piersi zależą od stopnia jego zaawansowania. Stadium początkowe choroby przechodzi zwykle bezobjawowo. Natomiast w kolejnych etapach jedną z głównych przyczyn kierowania się kobiet do lekarza jest wykrycie, wyczucie, niejednokrotnie przypadkowo, twardego guzka na piersi. Jeżeli chodzi o jego umiejscowienie to najczęściej jest to górna, boczna część piersi (ok. 35 % przypadków), nie jest to jednak regułą. Innymi niepokojącymi objawami mogą być wycieki z sutków, często zabarwione krwią, asymetria w kształcie i budowie piersi, owrzodzenie brodawki lub skóry piersi, świąd lub pieczenie brodawki, wciągnięcie brodawki, zgrubienia w strukturze skóry, a także ból piersi nie związany z cyklem menstruacyjnym. Należy zwrócić szczególną uwagę również w przypadku zaobserwowania zgrubienia pod pachą. Może to mieć związek z powiększonymi pachowymi węzłami chłonnymi, które mogą wskazywać właśnie na nieprawidłowości w piersiach. W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących zmian, należy bezzwłocznie zwrócić się do lekarza, aby rozwiać wszelkie wątpliwości lub ewentualnie podjąć leczenie.
Diagnostyka i leczenie raka piersi
W diagnostyce raka piersi podstawę stanowią pełne badania podmiotowe i przedmiotowe wraz z badaniem palpacyjnym piersi. Badania te zwykle wiążą się również z przebadaniem węzłów chłonnych. W przypadku potrzeby przeprowadzenia dalszych badań, w pierwszej kolejności zleca się mammografię, USG, a także pobranie materiału do badania histopatologicznego poprzez przeprowadzenie biopsji mammotomicznej, chirurgicznej lub cienkoigłowej. Jeżeli wyżej wymienione badania wykażą obecność raka piersi, wówczas lekarz zleca kolejne, dodatkowe i uzupełniające badania, jakimi są: rtg klatki piersiowej, szczegółowe badania krwi oraz moczu, badanie biochemiczne. Szczegółowo przeprowadza się również USG narządów wewnętrznych oraz scyntygrafię kości, w celu wykluczenia lub wykrycia przerzutów na inne organy.
Podczas planowania leczenia nowotworu piersi lekarz bierze pod uwagę wiele czynników takich jak: ogólny stan zdrowia pacjenta, rodzaj i rozmiary guza, charakterystykę mikroskopową zmiany, przekwitanie oraz obecność lub brak przerzutów na inne organy. Należy pamiętać, że rak piersi to skomplikowana i złożona choroba. Istnieje wiele jego rodzajów, a do najbardziej znanych zalicza się nieinwazyjny rak piersi oraz inwazyjny rak piersi. W pierwszym przypadku, jeżeli nie zostanie podjęte leczenie może dojść do przemiany nieinwazyjnego raka w inwazyjny rak piersi. Dlatego tak ważna jest szybka diagnoza i odpowiednie dostosowanie leczenia.
W większości przypadków leczenie chirurgiczne jest głównym i pierwszym rodzajem leczenia zaproponowanym pacjentce. W przypadku guzów o bardzo dużych rozmiarach, najpierw zleca się hormonoterapię lub chemioterapię w celu zmniejszenia masy guza tak, aby zabieg chirurgiczny obejmował mniejszy obszar piersi. Jeżeli chodzi o sam zabieg chirurgiczny to istnieją dwa jego rodzaje. Pierwszym jest zabieg oszczędzający pierś. Polega on na wycięciu jedynie samego guza wraz z jego obszarem. Taki zabieg proponowany jest głównie w przypadku raka nieinwazyjnego. Drugi natomiast wiąże się z usunięciem całej piersi. Jest to tzw. mastektomia. Mastektomię dzieli się z kolei na prostą, gdzie usuwany jest tylko cały gruczoł piersiowy oraz złożoną, gdzie oprócz piersi usuwany zostaje również węzeł chłonny.
W przypadku nieinwazyjnego raka piersi zwykle wystarcza zabieg oszczędzający pierś wraz z zaleconą później radioterapią, która ma na celu zapobieganie nawrotom i rozprzestrzenianiu zmian. Czasami jednak mastektomia jest nieunikniona. Istnieją również przypadki, w których nowotwór jest tak rozległy, że uniemożliwia on przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Wówczas stosuje się chemioterapię (w postaci doustnej lub wlewów dożylnych), radioterapię lub hormonoterapię. Wszystko dostosowywane jest do indywidualnego przypadku każdego pacjenta.
Profilaktyka i samobadanie piersi
Nowotwór piersi jest złożoną chorobą, która we wczesnym stadium może nie dawać żadnych objawów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i przede wszystkim systematyczna kontrola i badania mammograficzne. Takim badaniom przynajmniej raz na 2 lata powinny poddawać się kobiety po 50 roku życia. Pozostałe natomiast przynajmniej raz na 2-3 lata powinny badanie to wykonywać. Niemniej ważna od tego badania jest samokontrola piersi. Jeżeli każda kobieta od początku będzie dbać o swoje piersi, badać je i pozna prawidłowy ich wygląd i kształt, z łatwością będzie w stanie wykryć wszelkie niedoskonałości oraz podejrzane zmiany. Bardzo ważna jest tutaj systematyczność.
Samobadanie piersi najlepiej wykonywać 2-3 dni po miesiączce, po kąpieli w ciepłej wodzie. W tym celu należy stanąć przed lustrem ocenić kształt i wygląd piersi zarówno z podniesionymi jak i spuszczonymi ramionami. Następnie należy wykonać badanie palpacyjne piersi oraz pachowych węzłów chłonnych, w celu wyczucia jakichkolwiek zmian czy guzów. Podobne czynności należy wykonać w pozycji leżącej. Jeżeli jakiekolwiek zmiany zostaną zaobserwowane należy niezwłocznie skierować się do lekarza. Na profilaktykę raka piersi wpływa również nasz tryb życia. Odpowiednio zbilansowana, pełnowartościowa dieta, a także duża ilość ruchu mogą przyczynić się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na ten nowotwór.
Genetyczne predyspozycje rozwoju raka piersi – geny BRCA 1 i BRCA 2
Do rozwoju nowotworów bardzo często prowadzą zmiany, które występują w materiale genetycznym. Materiał ten przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. W takich przypadkach mówi się o genetycznych predyspozycjach do rozwoju nowotworu. W ostatnich latach wykryto szeroką bazę genów, których mutacje odpowiedzialne są za wysoką dziedziczność chorobową. W przypadku raka piersi genami tymi są gen BRCA1 oraz gen BRCA2. W przypadku nosicielek mutacji właśnie tych genów, ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta prawie 10-krotnie.
Na przełomie ostatnich lat coraz więcej mówi się o wykonywaniu badań genetycznych, zwłaszcza w przypadkach ewidentnego obciążenia genetycznego, czyli jeżeli w rodzinie istniały lub istnieją przypadki zachorowania na nowotwór piersi. Pamiętajmy jednak, że badanie genetyczne na nosicielstwo mutacji genu nie stanowi odpowiedzi na pytanie: „Czy nosicielka/nosiciel zachoruje na raka piersi?”, ale pomoże ono w wykryciu prawdopodobieństwa tego zachorowania. Badania genetyczne są szczególnie wskazane w rodzinach tzw. „wysokiego ryzyka”, czyli tam, gdzie przypadek zachorowania na raka piersi wystąpił kilkakrotnie. Jednocześnie nie ma wskazań do wykonywania tych badań rutynowo. Trzeba pamiętać, że ujemny wywiad rodzinny nie musi świadczyć przeciwko występowaniu mutacji genów w rodzinie. Ryzyko istnieje zarówno w sytuacjach obciążenia genetycznego jak i bez niego, natomiast w pierwszym przypadku czujność i ewentualne zlecenie badań genetycznych są jak najbardziej wskazane.
W przypadku wykrycia nosicielstwa mutacji genów BRCA1 oraz BRCA2, pacjentka powinna być poddana szczególnej kontroli oraz objęta programem corocznych badań profilaktycznych takich jak: mammografia, rezonans magnetyczny piersi, tomografia, USG piersi, USG narządów rodnych. Postępowanie to jest bardzo istotne, gdyż ryzyko zachorowania w tym momencie sięga nawet 80 %. Jeżeli pacjentka jest nosicielką mutacji genów, to jej krewni I stopnia (rodzice, dzieci, rodzeństwo) również powinni poddać się badaniom genetycznym. W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się przypadki, w których pacjentki poddają się mastektomii ze względu na nosicielstwo mutacji genów.
Niestety badania genetyczne nie należą do najtańszych. Ich ceny wahają się pomiędzy 200-400 zł. Badanie to może zostać wykonane w poradni genetycznej lub test do jego wykonania można zamówić online, gdyż próbka do badania pobierana jest w postaci wymazu z wewnętrznej strony policzka. Bezpłatnie badania te mogą zostać wykonane u kobiet z grupy wysokiego ryzyka w poradniach genetycznych, które z kolei znajdują się praktycznie w każdym większym mieście. Badanie genu BRCA1 refundowane jest przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych.
Źródła:
Nowotwory piersi u kobiet, [online], [dostęp 15.11.13], http://onkologia.org.pl/nowotwory-piersi-kobiet/
T. Mrozowski, Zrozumieć i pokonać raka piersi, [W:] Farmakoterapia, s.26-28.
Diagnostyka i leczenie raka piersi, Informator dla chorych, Poradnik przygotowany przez pracowników Centrum Onkologii Kraków, Łódź 2011
J. Jassem, M. Krzakowski, Rak piersi, [W:] Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych — 2011 r, s. 196-240.
K. Czerw-Głąb, L. Czopkiewicz, K. Drosik, M. Mączko, M. Pamucka, P. Tokar, Rak piersi, To trzeba wiedzieć, Opolska Fundacja Antynowotworowa, Opole 2004.
Ropoznanie i leczenie raka piersi, Broszura opracowana przez specjalistów klinicznych organizacj Breast Cancer Care.
G. Kurzawski, J.Matyjasik, Analizy molekularne DNA i RNA w wykrywaniu dziedzicznych predyspozycji do nowotworów.
J. Gronwald, T. Byrski, T. Huzarski, A. Jakubowska, B. Górski, O. Oszurek, J. Szymańska-Pasternak, J. Menkiszak, I. Rzepka-Górska, J. Lubiński, Genetyka kliniczna raka piersi i jajnika
M. Ratajska, Częstość występowania i kosegregacja wybranych mutacji genów BRCA1 i 2 w rodzinach z agregacją raka piersi, rozprawa doktorska, Gdańsk 2010.
