Genetyczne predyspozycje rozwoju raka piersi – geny BRCA 1 i BRCA 2
Do rozwoju nowotworów bardzo często prowadzą zmiany, które występują w materiale genetycznym. Materiał ten przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. W takich przypadkach mówi się o genetycznych predyspozycjach do rozwoju nowotworu. W ostatnich latach wykryto szeroką bazę genów, których mutacje odpowiedzialne są za wysoką dziedziczność chorobową. W przypadku raka piersi genami tymi są gen BRCA1 oraz gen BRCA2. W przypadku nosicielek mutacji właśnie tych genów, ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta prawie 10-krotnie.
Na przełomie ostatnich lat coraz więcej mówi się o wykonywaniu badań genetycznych, zwłaszcza w przypadkach ewidentnego obciążenia genetycznego, czyli jeżeli w rodzinie istniały lub istnieją przypadki zachorowania na nowotwór piersi. Pamiętajmy jednak, że badanie genetyczne na nosicielstwo mutacji genu nie stanowi odpowiedzi na pytanie: „Czy nosicielka/nosiciel zachoruje na raka piersi?”, ale pomoże ono w wykryciu prawdopodobieństwa tego zachorowania. Badania genetyczne są szczególnie wskazane w rodzinach tzw. „wysokiego ryzyka”, czyli tam, gdzie przypadek zachorowania na raka piersi wystąpił kilkakrotnie. Jednocześnie nie ma wskazań do wykonywania tych badań rutynowo. Trzeba pamiętać, że ujemny wywiad rodzinny nie musi świadczyć przeciwko występowaniu mutacji genów w rodzinie. Ryzyko istnieje zarówno w sytuacjach obciążenia genetycznego jak i bez niego, natomiast w pierwszym przypadku czujność i ewentualne zlecenie badań genetycznych są jak najbardziej wskazane.
W przypadku wykrycia nosicielstwa mutacji genów BRCA1 oraz BRCA2, pacjentka powinna być poddana szczególnej kontroli oraz objęta programem corocznych badań profilaktycznych takich jak: mammografia, rezonans magnetyczny piersi, tomografia, USG piersi, USG narządów rodnych. Postępowanie to jest bardzo istotne, gdyż ryzyko zachorowania w tym momencie sięga nawet 80 %. Jeżeli pacjentka jest nosicielką mutacji genów, to jej krewni I stopnia (rodzice, dzieci, rodzeństwo) również powinni poddać się badaniom genetycznym. W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się przypadki, w których pacjentki poddają się mastektomii ze względu na nosicielstwo mutacji genów.
Niestety badania genetyczne nie należą do najtańszych. Ich ceny wahają się pomiędzy 200-400 zł. Badanie to może zostać wykonane w poradni genetycznej lub test do jego wykonania można zamówić online, gdyż próbka do badania pobierana jest w postaci wymazu z wewnętrznej strony policzka. Bezpłatnie badania te mogą zostać wykonane u kobiet z grupy wysokiego ryzyka w poradniach genetycznych, które z kolei znajdują się praktycznie w każdym większym mieście. Badanie genu BRCA1 refundowane jest przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych.
Poniżej cytujemy pełną treść rekomendacji opracowanej przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne dotyczące wykrywania wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika oraz opieki nad rodzinami, w których ono występuje:
„09.01.2004 r. odbyło się posiedzenie grupy ekspertów powołanych przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego wraz z reprezentantami genetyków polskich.
W wyniku 2-dniowej dyskusji opracowano rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, dotyczące wykrywania wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika oraz opieki nad rodzinami, w których ono występuje.
Komisja Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego działała w składzie:
prof. Marek Spaczyński – przewodniczący
prof. Antoni Basta
doc. Mariusz Bidziński
prof. Romuald Dębski
prof. Krzysztof Drews
prof. Artur Jakimiuk
prof. Janina Markowska
doc. Anita Olejek
prof. Tomasz Paszkowski
prof. Leszek Pawelczyk
prof. Tomasz Pertyński
Genetyków reprezentowali:
prof. Jan Steffen
doc. Lucjusz Jakubowski
prof. Jan Lubiński
prof. Anna Latos-Bieleńska
prof. Maria Sąsiadek
Komisja ustaliła, co następuje:
1. Podstawą do wyłonienia pacjentek z grupy wysokiego ryzyka dziedzicznie uwarunkowanego raka jajnika i raka gruczołu sutkowego jest dokładny wywiad rodzinny. Należy w nim ustalić występowanie i wiek zachorowania na te nowotwory u wszystkich krewnych I i II stopnia pacjentki (krewnymi I stopnia są rodzice, rodzeństwo i dzieci pacjentki; krewnymi II stopnia są: dziadkowie, rodzeństwo ojca i rodzeństwo matki oraz wnuki pacjentki).
2. Do grup wysokiego ryzyka zachorowania kwalifikuje się rodziny, w których:
a. wystąpiły 3 lub więcej zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika u krewnych I i II stopnia (włączając w to pacjentkę),
b. u jednej i tej samej pacjentki lub u jej krewnej I lub II stopnia wystąpiły jednoczasowo lub w różnym czasie zachorowania na raka gruczołu sutkowego i jajnika,
c. jeżeli u pacjentki stwierdzono wcześniej mutację genu BRCA1,
d. jeżeli wśród krewnych I i II stopnia (włączając w to pacjentkę) wystąpiły 2 zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika – w tym 1 zachorowanie przed 50. rokiem życia,
e. jeżeli pacjentka lub jedna z jej krewnych I stopnia zachorowała na raka gruczołu sutkowego lub jajnika przed 40. rokiem życia.
3. Pacjentki z rodzin odpowiadających kryteriom wymienionym w punkcie 2., powinny być celem diagnostyki kierowane do Genetycznej Poradni Onkologicznej oraz włączone do badań nosicielstwa genu mutacji BRCA1 i ewentualnych mutacji innych genów, mogących mieć udział w rozwoju raka piersi i jajnika.
4. Badanie nosicielstwa wymaga świadomej, pisemnej zgody pacjentki, a jego wynik jest poufny.
5. Kobiety z rodzin wymienionych w punkcie 2., także z tych rodzin, w których już stwierdzono mutację genu BRCA1, ale same nie są nosicielkami tej mutacji, powinny być objęte programami opieki ukierunkowanymi na wczesne wykrywanie i zapobieganie zachorowaniom na raka gruczołu sutkowego i raka jajnika.
6. W ramach tych programów zaleca się:
– wykonywanie corocznie, od 20.–25. roku życia badania palpacyjnego i obrazowego piersi (u młodych kobiet – USG), od ok. 35. roku życia mammografii i USG i od 50. roku życia – mammografii. Za opcję najkorzystniejszą uznaje się jednakże coroczne badanie za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI).
– od 30. roku życia coroczne badanie ginekologiczne z USG,
– oznaczanie CA 125 w surowicy krwi.
7. Badanie nosicielstwa mutacji w rodzinie ryzyka należy – w miarę możliwości – rozpocząć od pacjentki z już rozpoznanym nowotworem.
– w przypadku, jeżeli nosicielkami mutacji BRCA1 są zarówno zdrowa kobieta, jak i jej chora krewna (I lub II stopnia), wówczas zdrowa pacjentka kwalifikuje się do grupy szczególnie wysokiego ryzyka zachorowania,
– można wykluczyć z grupy ryzyka zdrową kobietę niebędącą nosicielką mutacji, nawet jeżeli jej krewna będąca nosicielką mutacji już zachorowała (jej ryzyko zachorowania nie przekracza średniego ryzyka zachorowania w populacji),
– jeżeli przy silnie obciążonym wywiadzie rodzinnym nie stwierdza się nosicielstwa mutacji BRCA1, zarówno u chorej krewnej, jak i u zdrowej pacjentki, wówczas cała rodzina mimo wszystko pozostaje w grupie wysokiego ryzyka. Powinno to być podkreślone w komentarzu do wydawanego wyniku badania, a odbiór wyniku wraz z komentarzem pacjentka powinna potwierdzić własnoręcznym podpisem. Rodzinne zachorowania na raka gruczołu sutkowego i jajnika mogą być uwarunkowane przez wiele innych genów, z których tylko część została poznana.
Kobietom z silnie obciążonym wywiadem rodzinnym, w tym zwłaszcza nosicielkom mutacji genu BRCA1 z rodzin, w których wystąpiły zachorowania na raka jajnika przed 50. rokiem życia, lub w których u jednej krewnej wystąpiły kolejne zachorowania na raka gruczołu sutkowego i jajnika, należy przedstawić możliwość profilaktycznego usunięcia przydatków.
Programami opieki powinny być także objęte kobiety z rodzin z obciążonym wywiadem rodzinnym, które już zachorowały na nowotwór:
- kobiety, które zachorowały na raka jajnika pod kątem zachorowania na raka piersi,
- kobiety, które zachorowały na raka piersi pod kątem zachorowania na raka jajnika.U kobiet, które już zachorowały na raka piersi i pochodzących z rodzin obciążonych, zwłaszcza przypadkami zachorowań na raka jajnika profilaktyczne usunięcie przydatków jest szczególnie uzasadnione.Niezależnie od powyższych rekomendacji dotyczących rodzin wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka jajnika i raka piersi wydaje się celowe, aby badania nosicielstwa mutacji genu BRCA1 wykonywać u wszystkich chorych, u których rozpoznano raka jajnika lub raka piersi, ponieważ szereg danych sugeruje związek pomiędzy nosicielstwem mutacji tego genu, a wrażliwością na leczenie cytostatykami o różnym mechanizmie działania. Wynik badania nosicielstwa mutacji może więc być podstawą do optymalnego wyboru leczenia, a także stwierdzenia konieczności objęcia szczególną opieką krewnych – nosicielek mutacji BRCA1.”Źródła:Nowotwory piersi u kobiet, [online], [dostęp 15.11.13], http://onkologia.org.pl/nowotwory-piersi-kobiet/
T. Mrozowski, Zrozumieć i pokonać raka piersi, [W:] Farmakoterapia, s.26-28.
Diagnostyka i leczenie raka piersi, Informator dla chorych, Poradnik przygotowany przez pracowników Centrum Onkologii Kraków, Łódź 2011
J. Jassem, M. Krzakowski, Rak piersi, [W:] Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych — 2011 r, s. 196-240.
K. Czerw-Głąb, L. Czopkiewicz, K. Drosik, M. Mączko, M. Pamucka, P. Tokar, Rak piersi, To trzeba wiedzieć, Opolska Fundacja Antynowotworowa, Opole 2004.
Ropoznanie i leczenie raka piersi, Broszura opracowana przez specjalistów klinicznych organizacj Breast Cancer Care.
G. Kurzawski, J.Matyjasik, Analizy molekularne DNA i RNA w wykrywaniu dziedzicznych predyspozycji do nowotworów.
J. Gronwald, T. Byrski, T. Huzarski, A. Jakubowska, B. Górski, O. Oszurek, J. Szymańska-Pasternak, J. Menkiszak, I. Rzepka-Górska, J. Lubiński, Genetyka kliniczna raka piersi i jajnika
M. Ratajska, Częstość występowania i kosegregacja wybranych mutacji genów BRCA1 i 2 w rodzinach z agregacją raka piersi, rozprawa doktorska, Gdańsk 2010.
Praca Zbiorowa: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wykrywania wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika oraz opieki nad rodzinami, w których ono występuje, Prz. Menopauz. 2004; 2:10-12
